Kwetsbaarheid, langdurige stress ( deel 1) en coping (deel 2)
In het hele corona-gebeuren lees ik 'kwetsbaarheid' en hoe eenzijdig ik het begrip kwetsbaarheid waarneem, en wat ik in mijn bijkomende opleidingen tot stress en burnout coach op een behoorlijk diepgaande manier heb meegekregen .Nu wordt gefocust op leeftijd, op mensen met een medische voorgeschiedenis, en tegelijk wordt iedereen ingepeperd allemaal kwetsbaar te zijn. We zijn krachtiger en sterker dan we wellicht zelf weten, maar we laten door de vele negatief geformuleerde ( en schijnbaar 'positief' gebracht) precies het omgekeerde geloven.
Kwetsbaarheid vertaald als 'zwak' is wat verzwakt, wat je bewustzijn naar beneden poogt te halen. Op een dag ga je geloven dat je kwetsbaar, dus zwak bent. En je hebt niet eens door wat de kracht van herhaling op een negatieve dubbelzinnige wijze met je geest en dus ook je lichaam doet. Dat dit nu ook ondertussen verteld wordt aan kinderen, is in mijn waarneming misdadig. Kinderen die vanaf hun geboorte geïndoctrineerd worden met angst-uitspraken en zich niet op een natuurlijke manier kunnen ontwikkelen is een vorm van kindermis(be) handeling. Op basis van de vele en toenemende gesprekken met ouders die zich zorgen maken over het emotioneel welzijn van hun kinderen, zich machteloos voelen en tegelijk niets durven te ondernemen. Laat dit blog een aanzet zijn om op een gebalanceerde manier te evalueren wat het allerhoogste goed dient voor jou, je kind(eren) en de mensen om je heen. Niet wat nog meer angst versterkt én bekrachtigt!
Wat is in werkelijkheid kwetsbaarheid en op basis van welke parameters wordt het begrip 'kwetsbaarheid' te pas en ten onpas gebruikt?
We gaan uit van het kwetsbaarheidmodel, dat verder uitgewerkt werd tot een dynamisch stresskwetsbaarheidsmodel ( DSK-model) waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen psychologische kwetsbaarheid en sociale kwetsbaarheid. Dit model gaat uit van
1. Individuele kwetsbaarheid: aangeboren of verworven door bijvoorbeeld vroege traumatische ervaringen.
2. Stressoren
3. Individuele weerbaarheid en
4. Beschermende sociale factoren.
Stressvolle gebeurtenissen zetten het aanpassingsvermogen van mensen onder druk. Een metafoor dat de psychiaters Joseph Zubin en Bonnie Spring gebruikten was een touw dat aan het plafond hangt en waaraan een gewicht is bevestigd.
Afhankelijk van het aanpassingsvermogen of de draagkracht van het touw kan het op vier manieren reageren op het gewicht, de draaglast.
1. Het touw kan onveranderd blijven, maar kan eventueel wel warmte produceren.
2. Het touw kan tijdelijk uitrekken, maar weer de oorspronkelijke lengte aannemen als het gewicht wordt weggenomen.
3. Het touw kan blijvend uitgerekt worden en
4. Het touw kan breken.
Naar analogie hiermee kan een individu verschillend reageren op stress, met al dan niet blijvende veranderingen of schade tot gevolg.
Richard Lazarus (psycholoog) beschreef samen met zijn collega Folkman eind jaren 60 een interactioneel model van stress, waarbij hij het begrip * COPING introduceerde. ( hierover komt een apart blog). Stress ontstaat in de interactie tussen een persoon en een omgeving in een dynamisch proces waarin feedbackmechanismen een heel belangrijke rol spelen. Een essentieel aspect van stress in hun onderzoek is de inschatting die iemand zelf van de stress-situatie maakt en dat gebeurt op een onbewust niveau. Daarna volgt er een bewuste, emotionele reactie op.
Wanneer er sprake is van stress, wordt iemand overvraagd. Lazarus formuleert stress als volgt ( waar tegelijk het concept van coping al verweven zit). ' Stress is een toestand of een gevoel die iemand ervaart die merkt dat datgene wat van hem wordt verlangd of de persoonlijke en sociale hulpmiddelen die hij kan mobiliseren, overtreft.'
* vertaling
Mensen reageren anders op een situatie wanneer ze de situatie als verlies, gevaar, of als een uitdaging ervaren. Wanneer mensen stress ervaren, heeft dit zowel psychologische als fysiologische effecten tot gevolg! Deze processen hebben als functie het organisme klaar te maken voor een adequate reactie op ( dreigend) gevaar. Wanneer deze stressreactie vaak of langdurig aanhoudt, krijgt het lichaam niet voldoende tijd om zich te herstellen en ontstaat chronische stress. De gevolgen van chronische stress zijn onder andere: verhoogde spierspanning, verhoogde bloeddruk, verstoorde hormoonspiegels, verstoord slaap-waakritme én een verhoogd angstniveau. Wanneer iemand er niet in slaagt om te gaan met stress om het evenwicht te hervinden , ontstaat chronische stress, mentale ontmoediging en gedemoraliseerd. Dit is wat ik nu vaker waarneem bij kinderen en volwassenen. En dat wordt enorm miskend. De focus ligt, maar dit is niet het totaalplaatje, op het gevaar bestrijden: het virus. Maar ondertussen weten we al veel langer dat het om iets helemaal anders gaat! De kans en de realiteit op een sterk verhoogde kans op fysieke en psychische aandoeningen of bij mensen die niet bewust met hun leven en gezondheid omgaan, wordt met de dag groter. Wegkijken is een ding, het onder ogen zien is te pijnlijk. De hoop op bevrijd te worden middels objecten waar niet eens helder en duidelijk van geweten is, wat het effect op ieders gezondheid zal zijn, voegt in de onderstroom, voegt nog meer stress toe.
* Appraisal, model van Lazarus
Omgeving- stressoren
Waarneming ( persoonlijk filter)
Een eerste beoordeling ( appraisal) Interpretatie van de stressoren
Positief Gevaarlijk Irrelevant
Gevaar/ Schade/verlies
Uitdaging/ Bedreiging
Tweede beoordeling ( appraisal) Inventarisatie beschikbare hulpbronnen
Onvoldoende hulpbronnen Voldoende hulpbronnen
Stress
Coping
Probleemgericht Emotiegericht
verander de situatie zelf verander gevoel over de situatie
Adaptatie- Aanpassen en leren
* Coping of zelfhandhaving om de als bedreigend of stressvol ervaren situatie meester te worden/ te blijven. Er zijn diverse typen strategieën. ( wordt vervolgd in een tweede blog)
Uitleg Appraisal model van Lazarus
Eerste beoordeling
Voordat er actie wordt ondernomen, wordt een inschatting gemaakt van een bedreigende situatie. Hoe (on) gevaarlijk en/of (on) duidelijk is de situatie eigenlijk? En hoe denkt iemand met de situatie of gebeurtenis om te gaan? Dit 'inschattingsproces' is door Lazarus omschreven als 'appraisal' en die kan in 3 categorieën worden onderscheiden namelijk:
1. gevaar of verlies ( actueel, wat gebeurd is)
2. dreiging (potentieel verlies of gevaar in de nabije toekomst)
3. uitdaging ( hoe kunnen we hiervan leren of er vertrouwen uit putten)
Het gaat om een evaluatie van de situatie, die deels bewust, deels onbewust, deels rationeel en deels emotioneel/gevoelsmatig, deels automatisch en deels weloverwogen verloopt. Voor het moment van handelen is aangebroken, vindt er een proces vooraf plaats, waarbij de betrokkene de ernst en betekenis van de situatie of gebeurtenis inschat. Als eerste moet er een antwoord worden gevonden op vragen als ' ' moet ik me hierover druk maken of laat ik het los, voel ik me bedreigd, kan ik het negeren, wat zijn de gevolgen enz....
Wat de één als bedreigend ervaart, kan voor iemand anders minder of zelfs helemaal niet als bedreigend ervaren worden. Ik denk hierbij aan bedienden die zich geen zorgen hoeven te maken over hun maandelijks gegarandeerd inkomen en ondernemers die, ondanks de steunmaatregelen, hun zaak failliet zien gaan. Loontrekkers geven hierop helaas wel eens een heel negatieve reactie op, getuigen van bitter weinig empathie en burgerzin. Ondernemers die na jaren hard bezield werken geconfronteerd worden met de onzekerheid of ze het wel redden...Het leven gaat voor velen dan ook gewoon door, maar zijn malcontent omdat ze geen reisjes meer kunnen maken, malcontent omdat ze niet spontaan uit eten kunnen gaan, terwijl ondernemers die vaak 7 op 7 aan hun bedrijf werken, niet eens wakker liggen over reisjes en etentjes. Meer dan de objectieve kenmerken van een situatie zijn het vooral de subjectieve waarnemingen- gebaseerd op individuele verschillen- die bepalen hoe iemand omgaat met stress situaties.
Tweede beoordeling
In deze fase vindt een afweging of herafweging plaats tussen de bedreiging en de vaardigheden, mogelijkheden die iemand denkt te hebben om de situatie het hoofd te bieden. Persoonlijke kwaliteiten, maar ook de steun, ondersteuning van de omgeving.
'Wat kan ik aan de situatie doen, hoe kan ik me anders opstellen, hoe kan ik me verweren' zijn centrale vragen in deze fase. De antwoorden op deze en vergelijkbare vragen leiden uiteindelijk tot een bepaalde aanpak van een bedreigende situatie, wat copingstrategie wordt genoemd. Het lijkt alsof het inschattingsproces rationeel verloopt waarbij iemand stap voor stap onderzoekt wat er aan de hand is en wat de meest efficiënte aanpak is, de beste reactie. Maar dat is niet het geval, omdat het inschattingsproces zich afspeelt op verschillende niveaus namelijk bewust, onbewust, automatisch, intuïtief, impulsief en rationeel. Het is een proces waarbij de signalen, waarschuwingstekenen die uitgaan van de bedreigende situatie worden opgevangen en verwerkt om de betekenis van de situatie te begrijpen en te interpreteren.
Dit verwerkingsproces gaat gepaard met emoties! Wie een situatie als gevaarlijk inschat, kan angst ervaren, maar ook agressie! Het denken, overwegen en reflecteren kan gepaard gaan met emoties als angst, schaamte, woede, zelfverwijt, vervreemding-- het gevoel zich afgescheiden te voelen, het gevoel van er niet meer bij te horen- zich verraden voelen....het beteugelen van emoties is een heel belangrijk onderdeel van het inschattingsproces, de appraisal, en het daarop volgende copingproces.
Geloof het maar dat dit een ingewikkeld en gecompliceerd samenspel is van diverse factoren. Vragen die des te krachtiger worden gesteld zijn onder meer:
- Wat betekent de situatie voor mij, persoonlijk, als individu?
- Wat heb ik nu nodig om het hoofd te kunnen bieden aan de situatie?
- Wat heb ik nodig om in de nabije toekomst deze dreiging te voorkomen, te overleven?
Het antwoord op deze enkele fundamentele vragen, die zich nu sterker dan ooit opdringen, brengt iemand er uiteindelijk toe om op een bepaalde manier te reageren en te handelen.
Dat de impact van druk, indoctrinatie en manipulatie niemand onberoerd laat, is voor velen duidelijk voelbaar en zichtbaar. Toenemende polarisatie, waarin nog maar weinig ruimte is tot waarachtige burgerzin, op de juiste manier, brengt velen tot wanhoop.
Waarom elk mens een eigen kijk heeft op de huidige situatie, heeft te maken met meerdere factoren, en hierover licht ik in een tweede blog het begrip 'coping' toe en krachtige handvatten om op een zo constructief mogelijke manier mee om te gaan. Niemand heeft een pasklaar antwoord, ook ik niet, maar ik weet wel wat langdurige stress teweegbrengt, wat het met je hele mens- zijn doet.
Deel 2 ( 18-02) Coping- Mengvormen- copingtest ( link)- aangeleerde strategieën-copingstijlen en copingstrategieën- tips en handvatten.
Gediplomeerd Stress en Burnout Coach
