Dissociatie als overlevingsstrategie
Dissociatie als overlevingsstrategie
Voor vandaag nog even een blog naar aanleiding van de voorlaatste module in mijn opleiding tot Familie-en Organisatieopsteller. Eerder heb ik onder andere de opleiding EMDR gevolgd. Het boeit me enorm om steeds verder en dieper te kijken en waar te nemen wat mensen bezielt, wat mensen zoeken in relaties, wat hen afhoudt van een liefdevol vreugdevol leven. Ik vergeet hierbij niet mezelf uiteraard, ik heb zelf een parcours afgelegd van dieptewerk, onderzoek, en nog steeds ben ik lagen aan het afpellen.
In de voorlaatste module raakte me wel het idee dat je als hulpverlener/therapeut wel degelijk zelf eerst de weg moet afgelegd hebben, om mensen/cliënten professioneel te begeleiden. Je hebt wel degelijk heel veel kennis en vaardigheden, inzichten nodig om processing bij mensen/cliënten deskundig te begeleiden.
Dissociatie binnen de context van de hulpverlening is een gegeven die je als hulpverlener, medium, paragnost écht moeten kennen vanuit de diepere onderstroom. Hoe wil je anders klanten effectief begeleiden, zonder enige kennis, laat staan dat klanten getroost of gesust zouden moeten worden?
Precies die houding houdt mensen af van hun werkelijke potentieel.
Als je een trauma ervaart, wil je natuurlijk voorkomen dat je eraan herinnert of het opnieuw beleeft om te voorkomen dat je de pijn opnieuw voelt. Om je hierbij te helpen, gebruiken je hersenen de meest creatieve en ingenieuze coping-strategieën om je te helpen die herinneringen buiten te sluiten: dissociatie. In de eenvoudigste bewoordingen is dissociatie een mentale blokkade tussen je bewustzijn en delen van je wereld die te eng aanvoelen om te weten.
Iedereen ervaart op een bepaald moment in zijn leven een zekere mate van dissociatie. Het neemt veel verschillende vormen aan voor verschillende mensen. Maar voor mensen met een complexe traumageschiedenis houdt dissociatie de hersenen in de overlevingsmodus. Niemand kan een constante staat van angst verdragen en toch goed functioneren. Je kunt niet ongedeerd door het leven komen terwijl je je altijd bevroren, bezorgd of afgesloten voelt door je grootste angsten.
Dissociatie beschermt je door je niet bewust te houden van het leed van getraumatiseerd zijn. Dat is wanneer het uiteindelijk problemen kan veroorzaken voor mensen die zeer zwaar zijn gekwetst, vooral als kinderen.
Vooral kinderen gebruiken dissociatie om onontkoombare pijn te beheersen. Dit kan de pijn zijn van familieproblemen die leiden tot complex, ontwikkelings- en relationeel trauma. Dit kan onder meer bestaan uit aanhoudend misbruik, verwaarlozing of ongeorganiseerde, vermijdende of onzekere gehechtheid.
Kinderen moeten iets doen om ervaringen te doorstaan waardoor ze zich onveilig voelen. Ze kunnen het hoofd bieden door los te komen van de herinneringen, gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen die te veel zijn om te verdragen. Aan de buitenkant zien ze er misschien goed uit. Maar voortdurende dissociatie als middel tot bescherming of overleving gedurende jaren volgt hen vervolgens in het volwassen leven, waar het niet zo goed werkt.
Als coping-mechanisme verstoort dissociatie vaak het leven dat een persoon wil hebben, want wanneer het niet langer nodig is, wanneer het misbruik niet langer aan de gang is, verstoort het de voortgang om in het heden te leven.
Dissociatie blokkeert het bewustzijn van pijn en verhult ook de weg naar genezing. Laten we dissociatie eens nader bekijken als een coping-mechanisme voor overlevenden van trauma's. Door te kijken waar het vandaan komt en hoe het evolueert, kunnen we zien hoe genezing eruitziet, in een veilige ruimte.
1. Wat is dissociatie?
Dissociatie is een toestand van ontkoppeling van het hier en nu. Wanneer mensen dissociëren, zijn ze zich minder bewust (of onbewust) van hun omgeving of innerlijke sensaties. Een verminderd bewustzijn is een manier om om te gaan met triggers in de omgeving of uit herinneringen die anders een gevoel van onmiddellijk gevaar zouden oproepen.
Triggers zijn herinneringen aan niet-genezen trauma en bijbehorende sterke emoties zoals paniek en angst. Het blokkeren van gewaarwordingen is een manier om mogelijke triggers te vermijden, wat beschermt tegen het risico overspoeld te worden door emoties zoals angst, ongerustheid en schaamte.
Door dissociatie kun je stoppen met voelen. Dissociatie kan plaatsvinden tijdens een ervaring die overweldigend is en waaraan je niet kunt ontsnappen (trauma veroorzaakt), of later wanneer je aan het trauma denkt of eraan herinnerd wordt.
Dissociatie is een coping-mechanisme waardoor een persoon in het dagelijks leven kan functioneren door te blijven vermijden dat hij overweldigd wordt door extreem stressvolle ervaringen, zowel in het verleden als in het heden. Zelfs als de dreiging voorbij is, zeggen je hersenen nog steeds "gevaar". Onverwerkt kunnen deze angsten je ervan weerhouden om het leven te leiden dat je wilt of om onbehulpzaam gedrag te veranderen terwijl je groeit.
Een bepaald niveau van dissociatie is normaal; we doen het allemaal. Als we bijvoorbeeld aan het werk gaan en de persoonlijke zorgen achter ons moeten laten, kiezen we ervoor om ze een tijdje uit ons hoofd te zetten. Maar wanneer dissociatie wordt geleerd als een coping-strategie - vooral in de kindertijd om te overleven - gaat het over in de volwassenheid als een automatische reactie, niet als een keuze.
Traumatische ervaringen in de kindertijd en dissociatie in de kindertijd.
Als een beschermende strategie om met traumatische ervaringen om te gaan, kan dissociatie een van de meest creatieve copingvaardigheden zijn die een trauma-overlevende perfectioneert. Het maakt het bewustzijn los van de omgeving, lichaamssensaties en gevoelens. Vooral kinderen die complexe trauma's meemaken, zullen waarschijnlijk dissociatie ontwikkelen. Het komt vaak samen met de eerste incidenten van recidiverend trauma, aangezien de enige manier om de gruwelijke ervaringen emotioneel te overleven, is door er niet bewust te zijn.
Er zijn veel mogelijke aandoeningen die dissociatie veroorzaken. Therapeuten zijn zich bewust en richten hun begrip van dissociatie in verband met het onderliggende trauma - wat er met jou is gebeurd.
Enkele eenvoudige voorbeelden van risicofactoren voor dissociatie zijn
● Een ongeorganiseerde hechtingsstijl. Het trauma dat wordt toegebracht door misbruik van een primaire gehechtheidsfiguur, voor kinderen in de basisschoolleeftijd, kan leiden tot dissociatieve stoornissen voor het kind. Wanneer iemand van wie het kind afhankelijk is om te overleven, ook een bron is van fysiek, seksueel of emotioneel misbruik, is een beschermende reactie het verlaten van de aanwezigheid in hun lichaam om het misbruik te overleven, terwijl de noodzakelijke familieband of zelfs hun leven behouden blijft.
● Een onzekere hechtingsstijl. Een kind ontwikkelt bewust gedragingen of gewoonten om te dissociëren, zoals het gebruik van luide muziek, zodat het bijvoorbeeld geen beangstigende ruzies tussen ouders hoort die angstaanjagend zijn. Ze kunnen zich tot videogames of andere afleidingen wenden terwijl vader bezorgd over de vloer loopt omdat moeder aan het drinken is.
● Herhaaldelijk misbruik of verwaarlozing dat een gevoel van veiligheid en overleving van welke aard dan ook bedreigt, door wie dan ook!
● Posttraumatische stressstoornis (PTSD) en Complexe PTSD (C-PTSD). Dissociatie om het hoofd te bieden aan gebeurtenissen die PTSD of C-PTSD veroorzaken (ontwikkelings-, relationeel lopend trauma) kan uittredende reacties op trauma omvatten. Een neurologische reactie zorgt ervoor dat sommige overlevenden van trauma's dissociëren tot een niveau waarop ze vanuit een ander perspectief naar hun lichaam kijken. Dit kan van boven naar beneden kijken of naar een deel van hun lichaam kijken dat niet van hen lijkt te zijn.
Dissociatie vindt plaats op een continuüm, vaak beïnvloed door hoe lang of vaak men erop vertrouwt, of de persoon andere copingstrategieën heeft, of andere vertrouwde helpers of een veilige ruimte beschikbaar is. Helpers of plaatsen waar het kind zich veilig voelt, kunnen een manier bieden om veilig verbonden te zijn met gevoelens, sensaties en lichaam, ondanks de overweldiging elders.
2. Dissociatie die zich voortzet in de volwassenheid
Naarmate kinderen met een trauma ouder worden, kunnen ze zelfbeschadiging, voedsel, drugs, alcohol of enig ander coping-mechanisme gebruiken om de verbroken verbinding met niet-genezen trauma te behouden. Als therapeuten zien we dat dit gedrag twee functies dient voor overlevenden van trauma's
● Als een dissociatief mechanisme of een manier om te dissociëren (bijvoorbeeld door alcohol of drugs te gebruiken om hen fysiek los te koppelen van hun denkende brein).
● Als een manier om gedrag te behouden waardoor ze gedissocieerd blijven (ik ben niet verbonden met mijn lichaam, zodat ik pijnloos kan snijden, of ik ben niet verbonden met mijn lichaam, dus ik merk niet dat ik vol en niet meer voedsel nodig om te consumeren).
Uiteindelijk brengt deze copingstrategie, die nuttig was in de kindertijd en op volwassen leeftijd, het vermogen in gevaar om te vertrouwen, te hechten, te socialiseren en goede zelfzorg te bieden. Deze uitdagingen volgen overlevenden van trauma's hun hele leven, als er geen aandacht aan wordt besteed.
3. Hoe dissociatie bij volwassenen te herkennen
Volwassenen ontgroeien niet alleen dissociatie die is geleerd als een coping-vaardigheid in de kindertijd. Het wordt waarschijnlijk een gangbaar coping-mechanisme om in leven te blijven. Volwassenen zijn zich misschien niet bewust van hun voortdurende staat van dissociatie, terwijl dergelijke woorden en daden een ander verhaal vertellen:
● Iemand vertelt een therapeut zijn meest traumatische ervaringen zonder ze eerst te kennen of te vertrouwen, en doet dit zonder emotie die verband houdt met het verhaal; ze spreken vanuit een gedissocieerde plaats.
● Iemand gebruikt drugs, alcohol, snijden, eten, pornografie of andere vormen van zelfbeschadigend gedrag om te blijven dissociëren en niet aanwezig te zijn bij hun gevoelens.
● Iemand verbreekt de verbinding met het hier en nu wanneer hij wordt getriggerd door een bepaalde situatie of zelfs een geur, zoals eau de cologne, en zichzelf in een flashback bevindt die heel echt aanvoelt.
● Een veteraan hoort een geluid dat een flashback naar een oorlogsgebeurtenis veroorzaakt.
● Iemand maakt ruzie met zijn partner, maar als zijn partner schreeuwt, 'checken' ze uit.
Dissociatie is soms de beste manier waarop een persoon een angstaanjagende beproeving op dit moment of een chronisch ontwikkelingstrauma gedurende vele jaren kan overleven. Toch wordt het in het volwassen leven eigenlijk een probleem, een wegversperring. Dissociatie belemmert het vormen van veilige relaties en verbindingen. Dissociatie kan ervoor zorgen dat je deze relaties niet ontwikkelt of ervoor aanwezig bent.
De realiteit is dat je in je volwassen leven misschien veiliger bent vandaag door de gedissocieerde delen op te merken, opnieuw te verbinden en opnieuw te integreren. Misschien ben je nu veilig en heb je dit coping-mechanisme niet meer nodig om je te beschermen!
Meestal zal een persoon in therapie verschijnen om een andere reden dan het gebruik van "dissociatie" of zelfs trauma - ze zijn er omdat ze zich verdrietig voelen, of te veel drinken of ruzie maken met hun partner.
Ze komen er niet achter waarom deze problemen aanhouden, aangezien ze nu een fijn leven hebben. Als traumagerichte therapeuten kunnen we mensen helpen om veilig te ontdekken welke problemen zich voordoen vanwege hun verleden.
We kunnen ze helpen ontdekken en opmerken wat op dat moment logisch was, gezien wat er in hun leven gebeurde dat ze moesten overleven. We kunnen mensen helpen begrijpen dat ze niet 'slecht' zijn en dat er iets niet mis is met hen - hun problemen zijn gebaseerd op de dissociatieve copingvaardigheden die ze in hun kinderjaren hebben geleerd om te overleven (die destijds erg nuttig waren, maar nu niet meer)!
In therapie werken we aan het creëren van een plek van veiligheid en stabiliteit - waar het oké is om aanwezig te zijn in het moment, in je lichaam en in je gevoelens. We werken door herstel in fasen uit om je te helpen jezelf in de huidige tijd te aarden. Als je je geaard voelt, weet je dat je veilig bent in het huidige moment, zelfs als iets bekende alarmen activeert, door dingen te gebruiken als het flashback-stopprotocol.
18-10-2020
